INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY
iPSB
  wyszukiwanie zaawansowane
 
  wyszukiwanie proste
 
Biogram Postaci z tego okresu
 Mieczysław Marian Srokowski (Jastrzębiec-Srokowski)      Mieczysław Srokowski, frag. portretu olejnego Zygmunta Andrychiewicza.

Mieczysław Marian Srokowski (Jastrzębiec-Srokowski)  

 
 
1873-08-14 - 1910-09-11
| poeta
 
Biogram został opublikowany w 2002 r. w XLI tomie Polskiego Słownika Biograficznego.

  

 
 
 
Spis treści:
 
 
 
 
 

Srokowski (Jastrzębiec-Srokowski) Mieczysław Marian, krypt.: Jastr., S. (1873–1910), prozaik i poeta. Ur. 14 VIII w miejscowości Bybło (pow. rohatyński), pochodził ze zubożałej rodziny ziemiańskiej, był synem Mariana i Heleny z Zarębów. Ojca utracił wcześnie, matka z córkami osiadła w Tarnopolu.

S. uczęszczał krótko (1885/6) do lwowskiego Gimnazjum im. Franciszka Józefa I, później miał się kształcić w zakładzie jezuitów w Chyrowie (czego jednak nie potwierdzają spisy wychowanków tego zakładu) i po zdaniu matury zapisał się podobno na Uniw. Lwowski (studiów nie ukończył). We Lwowie zaprzyjaźnił się ze starszym o kilka lat, ociemniałym poetą Stanisławem Barączem i był jego lektorem. W nieznanym bliżej czasie wstąpił do prowincjonalnego teatru w Król. Pol., ale nie mogąc utrzymać się z tej pracy, po kilku latach porzucił scenę. Debiutował prawdopodobnie wierszami drukowanymi w r. 1896 w krakowskim „Dzienniku Porannym” (nr 9 i 21). W r. 1899 ogłosił tomik poetycki Chore sny (Lw.) o typowo dekadenckiej tematyce (erotyzm, śmierć) i nastroju. Przez jakiś czas mieszkał u matki w Tarnopolu; dzięki jej pomocy wyjechał w r. 1903 do Warszawy, skąd po wybuchu rewolucji w r. 1905 na kilka miesięcy powrócił do Tarnopola. W Warszawie nawiązał liczne kontakty z tamtejszymi literatami; do jego przyjaciół lub bliskich znajomych należeli Bolesław Gorczyński, Stanisław Miłaszewski, Gustaw Olechowski, Włodzimierz Perzyński, Władysław Stanisław Reymont, Edward Słoński. «Trochę junactwa ukraińskiego, dużo schyłkowego przerafinowania – wszystko w miłej oprawie sentymentu „płowowłosej urody anielskiej” ze starego rodzinnego portretu […] typ cygana – zbłąkańca w czasy nasze» – tak charakteryzował go Gorczyński. Współpracował, głównie jako prozaik, z czasopismami warszawskimi: „Ateneum”, „Gazetą Polską”, „Kurierem Porannym”, „Kurierem Warszawskim”, także z lwowskimi: „Tygodnikiem Narodowym”, „Naszym Krajem”, „Odrodzeniem”, „Światem”, „Tygodnikiem Ilustrowanym”, „Wędrowcem” i in. W r. 1906, po krótkim pobycie w listopadzie w Tarnopolu, wyjechał do Paryża. Zmuszony biedą, latem r.n. powrócił do Warszawy; później kilkakrotnie wyjeżdżał do Włoch dla ratowania zdrowia (chorował na gruźlicę).

W r. 1904 wydał S. w Warszawie powściągliwie przyjętą przez krytykę powieść współczesną Epigoni (wyd. następne 1911, 1922); bohaterami jej byli wywodzący się z bogatego ziemiaństwa i niezdolni do żadnej pracy utracjusze. Sporo miejsca zajęła w niej tematyka erotyczna, która w następnych utworach S-ego, a mianowicie w zbiorach opowiadań Krew (W. 1906, wyd. 2, W. 1913) oraz Ich tajemnica (W. 1908), przejawiała się już w motywach z zakresu seksualnej patologii (gwałt, sadyzm), co wywoływało ostre protesty krytyków (np. Zdzisław Dębicki pisał o noweli Krew, iż «przekroczyła w śmiałości swojej granice najdalej idącego zwyrodnienia»). Gdy 31 XII 1908 powstał w Warszawie literacki kabaret «Momus» pod kierownictwem Arnolda Szyfmana, S. znalazł się wśród jego współpracowników, dostarczając poetyckich tekstów. Szczególne i długotrwałe powodzenie zdobył jego wiersz Peleryna; z własną muzyką wykonywał go Leon Schiller. W r. 1909 (1910?) wyszła następna książka S-ego, powieść Kult ciała. Dziennik człowieka samotnego (Kr.). Wypełniały ją jaskrawo naturalistyczne a nacechowane mizoginizmem opisy przeżyć miłosnych bohatera-pisarza. Wzorem były tu dla S-ego powieści G. d’Annunzia, od którego przejął także swoisty, emocjonalny styl, a także „Półdziewice” M. Prévosta. Powieść wywołała skandal: została skonfiskowana przez cenzurę, a autorowi wytoczono proces o szerzenie niemoralności (do szczegółów nie udało się dotrzeć). Wzmogło to tylko jej poczytność: znikła z księgarń jeszcze zanim sąd zatwierdził decyzję cenzury o konfiskacie (szybko też rozeszło się drugie wyd. w r. 1913 ze skreśleniami cenzury). Ze skandalem obyczajowym łączył się towarzyski: książka była powieścią z kluczem i rodzina pierwowzoru bohaterki wykupowała egzemplarze. Ostatnią książką S-ego był «romans» Anachroniści (pierwodruk w dod. do „Świata” pt. „Romans i Powieść” 1910, wyd. osobne, W. 1911, wyd. 2, W. 1923). Świadczył on – zdaniem krytyki – o wydobywaniu się pisarza «z gąszczów obłędnej erotyki» (Anna Zahorska), pojawiły się natomiast motywy społeczne: krytyczny opis stosunków panujących w armii austro-węgierskiej, oświatowa działalność bohatera. Drastycznych szczegółów nie było też w opowiadaniach ogłoszonych w tomie Jak łza… (W. 1910), co z uznaniem podkreślała krytyka; Gustaw Olechowski uznał niektóre z pomieszczonych tutaj utworów za «arcydzieła literatury nowelistycznej». Pod koniec życia S. zaczął pisać «powieść minionych dawno lat» pt. Ius primae noctis również o «charakterze raczej społecznym niż erotycznym» (Olechowski).

Dn. 20 XI 1909 ożenił się S. w Warszawie z Elżbietą Kropiwnicką, która przed ślubem uczyła się w jednej z prywatnych warszawskich szkół artystycznych, i osiadł w Jabłonnie pod Warszawą. T.r. wyjechał z żoną do Włoch, dłuższy czas przebywał w Rzymie. Tutaj w sierpniu 1910 zachorował na zapalenie płuc i przewieziony do Warszawy zmarł w Szpitalu Świętego Ducha 11 IX 1910. Został pochowany na cmentarzu Powązkowskim; na nagrobku umieszczono medalion z jego podobizną dłuta Czesława Makowskiego.

W małżeństwie z Elżbietą Kropiwnicką miał S. syna, pogrobowca, Jerzego (zob.).

Po śmierci S-ego ogłoszono, oprócz drobniejszych utworów, fragmenty nie ukończonego poematu Kres epigona („Bluszcz” 1912 nr 44–48) oraz trzy z cyklu sonetów pt. Sztuka („Tyg. Ilustr.” 1912 nr 32), reszta cyklu, dramat prozą o nieustalonym tytule i szkice do powieści Ius primae noctis zaginęły.

Rozgłos, jaki zdobyły utwory S-ego, trwał jeszcze przez dłuższy czas. W l. 1922–3 Inst. Literacki «Lektor» ogłosił zbiorowe wydanie jego powieści i nowel (niektóre ich zbiory ogłoszono pod zmienionym tytułem Hedone. Akordy zmysłowe, Markiza, Primavera, z dodaniem nowych tekstów). Z czasem nazwisko S-ego łączono prawie wyłącznie z Kultem ciała (wyd. 5 w r. 1930; reprint 1990). Powieść ta stała się w potocznej opinii niemal synonimem literackiej pornografii, niektórzy jednak historycy literatury uznawali ją za jego najlepszy utwór (np. Kazimierz Czachowski), a nawet przyznawali jej autorowi tytuł «jednego z najwybitniejszych polskich erotystów» (Józef Nowakowski). Na podstawie Kultu ciała zespół polsko-austriacki zrealizował w l. 1929–30 w Wiedniu film pod tym samym tytułem (scenariusz opracowali Anatol Stern i Stefan Székély, reż. Michał Waszyński). Wszystkie trzy powieści S-ego ukazały się w przekładzie na język rosyjski: Epigoni (Moskwa 1911), Anachroniści (tamże 1911, wyd. 2, 1913), Kult ciała (S.-Pet. 1914); ostatnią wydano także w dwu niezależnych od siebie tłumaczeniach na język czeski (Praha 1920, 1927), a także na język bułgarski (Sofia 1921, wyd. 2, 1929).

Wg Stanisława Miłaszewskiego z osoby S-ego «podobno modelował tytułowego bohatera w powieści „Sławny człowiek”» (1907) Włodzimierz Perzyński, a Stefan Żeromski «dla swego Pavoncella z „Pomyłek”» [1923] zaczerpnął niektóre rysy S-ego, zwłaszcza w opisach artystycznego koczownictwa po kawiarniach». Miała być na nim wzorowana również postać «młodego schyłkowca kawiarnianego» Romańskiego w niewydanej sztuce Gorczyńskiego „Kawiarnia” (wyst. W. 1920).

 

Fot. w zbiorze Ich tajemnica, W. 1908; Karykatura, rys. M. Gajewski, w: „Świat” 1909 nr 19; Karykatura, rys. W. Krassowski, w: Grzelak W., Cyganeria z „Udziałowej”, W. 1965; – Bibliogr. Warszawy, IV; Nowy Korbut, XV; Pol. Bibliogr. Liter. za l. 1947, 1969; – Literatura XX w., II (A. Z. Makowiecki); Literatura Pol. Enc., II (A. Z. Makowiecki); – Słown. pseudonimów, II–IV; Szenic, Powązki; – Chołodecki, Księga gimnazjum Franciszka Józefa, s. 354; Czachowski K., Obraz współczesnej literatury polskiej 1884–1933, Lw. 1934 II; Dymek z papierosa…, W. 1959 s. 179–80; Eustachiewicz L., Wstęp do: Perzyński W., Wybór komedii, Wr. 1980 s. XVI; Głowiński M., Powieść młodopolska, Wr. 1969; Grzelak W., Cyganeria…, s. 139–43; Historia filmu polskiego, I; Karwacka H., Warszawski Kabaret Artystyczno-Literacki „Momus”, W. 1982 s. 21; Kozikowski E., Od Prusa do Gojawiczyńskiej, W. 1969 (fot.); Lechicki C., Przewodnik po beletrystyce, P. 1935; Mazowiecki A. Z., Młodopolski portret artysty, W. 1971; Nowakowski J., Polski D’Annunzio – Mieczysław Srokowski, w: tenże, W kręgu obiegowych ideałów estetycznych, Rzeszów 1980; Olechowski G., O życiu i książkach Mieczysława Srokowskiego, „Sfinks” 1911 XV 387–402; tenże, Puścizna literacka Mieczysława Srokowskiego, „Kur. Warsz.” 1910 nr 314; Pirożyński M., Co czytać, Kr. 1932; [Rec. z Anachronistów]: [Zahorska A.] Savitri, „Prawda” 1911 nr 21; [Rec. ze zbioru Krew]: [Dębicki Z.] Z.D., „Bibl. Warsz.” 1906 t. 3 s. 180–3; Rybarski J., Przedmowa, do: Srokowski M., Kult ciała, wyd. nowe, Lw. 1920; – Roczn. Nauk.-Liter.-Artyst., W. 1905; – Grubiński W., Niewinne niedyskrecje, „Życie” (Londyn) 1951 nr 49 s. 3; Hertz, Zbiór poetów pol., IV, VI; Kowalska J., On ją przeczuł w łez swoich pryzmatach, „Wiadomości” (Londyn) 1974 nr 19; Miłaszewski S., Wspominamy, P. 1939 s. 51–7; Morawska K., „Cud-Hanka”, „Wiadomości” (Londyn) 1974 nr 22; Nałkowska Z., Dzienniki, Oprac. H. Kirchner, W. 1976–80 II–III; – Nekrologi i wspomnienia pośmiertne z r. 1910: „Kur. Warsz.” nr 252, „Nowa Gaz.” nr 426 (B. Gorczyński), „Nowości Ilustr.” nr 38, „Słowo Pol.” nr 436, „Świat” nr 38 (podob.), „Tyg. Ilustr.” nr 38; – B. Nauk. PAU i PAN w Kr.: rkp. 4714 t. 5 k. 51; IBL PAN w W.: Kartoteka bibliogr. (A. Bara).

Rościsław Skręt

 

 
 

Chmura tagów

 
Za treści publikowane na forum Wydawca serwisu nie ponosi odpowiedzialności i są one wyłącznie opiniami osób, które je zamieszczają. Wydawca udostępnia przystępny mechanizm zgłaszania nadużyć i w przypadku takiego zgłoszenia Wydawca będzie reagował niezwłocznie. Aby zgłosić post naruszający prawo lub standardy współżycia społecznego wystarczy kliknąć ikonę flagi, która znajduje się po prawej stronie każdego wpisu.
 
     
Mecenas
 
Uzywamy plików cookies, aby ułatwić Ci korzystanie z naszego serwisu oraz do celów statystycznych. Jeśli nie blokujesz tych plików, to zgadzasz się na ich użycie oraz zapisanie w pamięci urządzenia. Pamiętaj, że możesz samodzielnie zarządzać cookies, zmieniając ustawienia przeglądarki.
Informację o realizacji Rozporządzenia o Ochronie Danych Osobowych (RODO) przez FINA znajdziesz tutaj.